Het hield niet op met regenen in juli en begin augustus, en voor de meeste mensen was dat niet leuk. Kraanvogels daarentegen kunnen er niet genoeg van krijgen, vooral in en rond de broedtijd, want dan is het lekker rustig buiten. Nu, eind augustus, kunnen we dat vieren, met maar liefst 8 uitgevlogen kraanvogelkuikens. Een nieuw record voor het Fochteloërveen! Een verslag van het broedjaar én een algemene analyse van de kansen en bedreigingen die er op dit moment spelen.
Sinds 2001 zijn er 62 kuikens grootgebracht
In 2001 broedden voor het eerst sinds mensenheugenis kraanvogels in het Fochteloërveen en vliegt één jong uit. In 2023 staat de teller op 62 uitgevlogen kuikens, en is het gebied vooral bekend om zijn kraanvogels. De broedparen worden in het voorjaar in kaart gebracht voor de vereniging Natuurmonumenten.
Tijdens het broeden en in de kuikenfase blijft iedereen zoveel mogelijk uit de buurt. Indien nodig wordt het toezicht verscherpt. Liefhebbers houden een vinger aan de pols rondom het gebied en geven waarnemingen door. Zelf volg ik de kraanvogels in het hoogveen en erbuiten jaarrond, op zo veilig mogelijke afstand. Met de verzamelde kennis wordt de bescherming van de kraanvogel aangescherpt. Als de jongen kunnen vliegen, volgt een bericht op de website over het broedsucces van het afgelopen seizoen.
Kraanvogelfamilie druk met eten zoeken, Fochteloërveen, 6 mei 2023
Ontwikkeling broedparen Fochteloërveen 2001-2023
Na de vestiging in 2001 heeft de nieuwkomer zich geleidelijk steeds verder verspreid over het Fochteloërveen en in een groter wordende cirkel om het gebied heen. In 2001-2007 waren er 2 paren. In 2008-2013 ging het om 3-5 paren. In 2014-2022 groeide het aantal tot 8-10 broedparen. Met tien broedparen in 2023 is sprake van een stabilisatie, en lijkt de draagkracht van het gebied bereikt.
Gunstig voorjaar en ook daarna blijft het nat
De omstandigheden in het voorjaar van 2023 zijn gunstig. Het begint met een nat voorjaar tot halverwege mei. Al die regen houdt de waterstand op peil en er komen minder bezoekers, dus het is rustig op de broed- en foerageerplaatsen. Daarna wordt het droog en verdwijnen de ondiepe plassen. In de lage delen van het hoogveen en in de randzone met natuurontwikkeling, staat nog voldoende open water. Juli is vrij nat en de eerste week van augustus is kleddernat. Daarna keert de zomer terug maar eind augustus wordt het opnieuw wisselvallig met regen.
Ondanks de droogte waren er natte plekken om naar uit te wijken. Familie foerageert in oeverzone, 2 juni, Fochteloërveld
Draagkracht van het Fochteloërveen is veranderlijk
Kraanvogels zijn als grondbroeder afhankelijk van veilige broedplaatsen en een hoge waterstand. De paren broeden op veilige plekken in kniediep water en op eilandjes. Kraanvogels zijn schuw en voorzichtig in de broedtijd en laten zich maar weinig zien. Het territoriale getetter in de ochtend en de alarmroep bij onrust verraadt ze, maar daarmee zijn ze in die spannende maanden niet al te scheutig. De inspanning van de ouders om kuikens groot te brengen, dwingt respect af.
Het terreingebruik van de broedparen kraanvogel verandert wanneer de omstandigheden in de omgeving veranderen. Dat zien we onder meer sinds de zeearend zich heeft gevestigd in het wetland. De aanwezigheid van arenden zorgt voor verstoring op foerageer- en broedplaats van kraanvogels en vergroot de kans op predatie van eieren en kuikens. Kraanvogels die broeden in open gebied worden onrustig als een zeearend verschijnt, en vliegen van het nest als een arend te dicht nadert.
Eén paar kraanvogels broedde voorheen op 750 meter afstand van de zeearenden maar heeft de plek verlaten. Het paar broedde in 2023 op 1.300 meter afstand van het zeearendennest, start pas ver in mei met broeden en het legsel mislukt al snel.
De buren van het paar bouwen een nest in de randzone van het veen, waarschijnlijk omdat daar dekking is. Wanneer de plassen droogvallen, gaat de familie lopend terug het hoogveen in, omdat daar nog water staat. Families slapen graag op eilandjes of aan de rand van rustige vennen en plassen, want die bieden enige bescherming tegen predatoren.
Ondanks de omzwervingen brengt het paar één jong groot. Twee andere paren in de kern van het hoogveen gebruiken dezelfde broedplaats als het jaar ervoor. Beide krijgen één kuiken en beide verliezen een kuiken op de leeftijd van 3,5 en 4 weken oud.
Een kraanvogelfamilie met kuiken van 9 weken, 19 juni, Fochteloërveen
Prachtig broedresultaat met 0,8 kuiken per broedpaar in 2023
De rest van de kraanvogels broedt verder weg in nat gebied, veelal in half open landschap met voldoende dekking. In 2023 zijn er vier tweetallen, waarvan één paar een kuiken op de leeftijd van zes weken verliest. Dit paar zit ‘opgesloten’ in een gebied van 33 hectare omsloten door rasters, bos en een weg. In juni droogt het broedgebied hier op, en verdwijnt het meeste open water. Een groot nadeel is bovendien dat er de hele dag kijkers en fotografen staan en groepjes mensen samenklonteren zodra er kraanvogels zijn ontdekt en op “sociale” media worden geplaatst.
Een deel van de belangstellenden gedraagt zich sociaal, kijkt even en gaat verder. Anderen blijven hangen, lopen heen en weer met fototoestel, trekken andere kijkers, en hebben vaak geen idee wat het negatieve effect is van hun aanwezigheid. Kraanvogels gaan meer waken of in dekking, en verliezen kostbare tijd om te eten of te voeren.
Uiteindelijk krijgen 8 paren samen twaalf of dertien kuikens. Bij vijf paren gaat het opgroeien van de kuikens voorspoedig en eind juli zijn zes kuikens vliegvlug. Een tweetal uit een nalegsel vliegt in de derde week van augustus. Deze familie foerageerde vooral in een bloemrijke randzone in het boerenland, en tijdens het posten was er geregeld sprake van knelpunten als gevolg van werkzaamheden en recreatie. Gelukkig ging het goed en na het grootbrengen van een jong in 2020 heeft dit paar voor het eerst een tweetal groot gebracht in 9 jaren tijd! In totaal vliegen acht jongen uit en dat is een nieuw record in het Fochteloërveen.
Oefening baart kunst. Voor het eerst een tweetal grootgebracht in negen jaren tijd. 21 augustus 2023
Nieuwbouw en bloementeelt bedreiging voor de broed- en pleisterplaats van kraanvogels in het Fochteloërveen
Ondanks het succesvolle broedjaar blijf alertheid geboden. De ontwikkelingen in en om het Fochteloërveen zijn steeds meer een beperkende factor voor de flora en fauna in het hoogveen en de kraanvogel. Naast droogte, vermesting en klimaatverandering spelen meer knelpunten.
Niet zo lang geleden lag het Fochteloërveen geïsoleerd, omsloten door grootschalig akkerland. Geschikt foerageergebied aan de kant van Assen is echter in enkele decennia opgeslokt. Door de nieuwe woonwijk Kloosterveen is de unieke ligging van het hoogveen ernstig aangetast, en datzelfde geldt voor de ecologische relaties van vogels die akkers en hoogveen gebruiken.
Op de resterende akkers verschijnt steeds meer lelieteelt. Deze teelt gaat gepaard met veel bestrijdingsmiddelen, intensivering van het grond(water)gebruik en veel menselijke en machinale activiteit. Honderden hectares leefgebied gaan op deze manier verloren.
Assen verjaagt de kraanvogels en weigert rustgebied te compenseren
Eén belangrijke kernopgave van Natura 2000 zegt dat er voldoende rustgebied moet zijn voor soorten als de kraanvogel. Dat geldt voor het hoogveen én op de akkers erbuiten, want daar liggen zowel rust- en foerageergebieden als primaire verzamelplaatsen (externe werking).
Ondanks de zware bescherming blijft Assen bouwen richting het hoogveen. Kraanvogelfamilies zoeken eten in het hoogveen, maar ook in het boerenland. Pleisterende kraanvogels en kwalificerende ganzen en zwanen van Natura 2000 foerageren vooral op de eerste kilometers akkers die grenzen aan het hoogveen, met oogstresten van graan, maïs, aardappel en biet, maar die zijn hier al vrijwel verdwenen door de nieuwbouw.
Kraanvogels mijden al een groot gebied rond Kloosterveen. De akkers in Kloosterveen zijn volgebouwd met huizen en de verstoring reikt al tot aan de Meesterswijk in Bovensmilde. Kraanvogels die daar zaten, laten het gebied links liggen sinds de aanleg van een betonnen fietspad van de Norgervaart naar de Meesterswijk.
Hiervoor waarschuwde Vogelbescherming lang geleden al en dat doet de organisatie nog steeds. Want niet alleen de kraanvogels vertrekken; ook kwalificerende niet broedvogels van Natura 2000 komen in het nauw, zoals de toendrarietgans, wilde- en kleine zwaan. Twintig jaar lang hebben de gemeente Assen en de provincie Drenthe het probleem rust- en foerageergebied voor zich uitgeschoven, en nu loopt het vast.
Kloosterveen Assen rukt op. Het leefgebied van de wilde zwanen is weg, en kraanvogels mijden het gebied al langer (foto 2020)
Investeer in rust- en foerageergebied
Broedtijd
Willen we de kraanvogel en andere soorten behouden, dan is het van belang dat we blijven investeren in aaneengesloten rust- en foerageergebied. En heel ingewikkeld is dat niet. Het afsluiten van een enkel wandelpad kan al een groot effect hebben, zo bewijst het paar kraanvogels in het Compagnonsveld (onderdeel Fochteloërveen). Bijna jaar op jaar verdwenen hier nagenoeg vliegvlugge kuikens door verstoring van mensen op een wandelpad dwars door het gebied. Sinds het wandelpad is afgesloten, brengt het kraanvogelpaar bijna jaarlijks jong(en) groot. Vanaf de weg kunnen we ervan genieten zonder ze te verstoren. Hoe?
Blijf in de auto en neem de tijd. Kraanvogels komen vanzelf in je richting lopen. Loop jij naar de kraanvogels, dan verdwijnen ze in dekking.
Man kraanvogel met de jongen aan het bramen eten, Fochteloërveen, 28 juli 2023
Op de pleisterplaats Fochteloërveen
Hetzelfde principe geldt voor de zomerverzamelplaats en pleisterplaats, met groepen ganzen, zwanen en kraanvogels. Nu is er vaak verstoring omdat de zonering vooral gericht is op mensen, terwijl we in en om Natura 2000-gebieden de infrastructuur voor plant en dier op orde moeten brengen. Kleine aanpassingen, zoals het afsluiten van een enkel wandelpad op een kwetsbare plek heeft vaak al een effect. De kennis is er, maar de uitvoering blijft achter, terwijl de populatie Kraanvogels groeit en vraagt om snelle aanpassingen rond het wetland.
Regelmatige verstoring speelt vooral in de eerste kilometer(s) die grenzen aan het Fochteloërveen. Een duidelijk signaal dat de zonering niet op orde is.
meer lezen: https://www.vangorcum.nl/product/100-439_Kraanvogels-in-Nederland
ook te koop in de winkel van Vogelbescherming Nederland
Herman Feenstra en Harke Kuipers