In 2022 hebben tien kraanvogelparen gebroed in het Fochteloërveen. Voor het eerst vliegen zeven kuikens uit. Een geweldig succes!
Van hoogveengebied tot dé kraamkamer van kraanvogels
In 2001 broedden voor het eerst kraanvogels in het Fochteloërveen. Twintig jaar later is het gebied vooral bekend om zijn kraanvogels. In opdracht van Vereniging Natuurmonumenten worden de broedparen jaarlijks nauwkeurig in kaart gebracht, vooral om de verstoring in het broedseizoen te minimaliseren. Een handvol fanatieke liefhebbers geeft geregeld waarnemingen door. Zelf volg ik het gedrag van de individuele paren al tientallen jaren op de voet. Met deze kennis wordt de bescherming verder geoptimaliseerd.
Een kraanvogelkuiken is kwetsbaar totdat hij goed kan vliegen
Trend kraanvogel Fochteloërveen positief
Na de vestiging in 2001 heeft de nieuwkomer kraanvogel zich verspreid over het Fochteloërveen. In de periode 2014-2022 broedden telkens acht tot tien paren in het Fochteloërveen. Met tien broedparen in 2022 is er sprake van een stabilisatie en lijkt het maximum bereikt.
De omstandigheden zijn dit jaar vrij gunstig. Het begint met een kleddernat voorjaar. In mei en juni wordt het snel droger, maar gelukkig valt er geregeld een fikse bui. In juli vallen steeds meer plassen droog en verdwijnt veel open water. Op de lage delen in het hoogveen en ook in de randzone staat op veel plaatsen nog wel water. Kraanvogels zijn als grondbroeder afhankelijk van veilige broedplaatsen en dus een hoge waterstand. Droogte wordt echter steeds ‘gewoner’ de laatste jaren.
De paren in het veen broeden in 2022 alle tien. Vier paren verliezen een legsel en/of nalegsel. Zes paren krijgen samen tien of elf kuikens. Ondanks dat kraanvogels zich wel iets aanpassen aan mensen, blijven ze schuw en zeer behoedzaam in de broedtijd. Het getetter ’s ochtends vroeg verraadt ze, maar ook daarmee zijn ze niet te scheutig. Veiligheid voorop in de tijd dat ze broeden en kuikens groot moeten brengen. De ouders waken van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat. Na een verstoring gaat de familie op zoek naar een andere, rustige plek.
Er zijn dit jaar vier tweetallen waarvan één paar beide grote kuikens op de leeftijd van acht en negen en halve week weken verliest. Dat is zuur, maar ook verklaarbaar. Het paar zit ‘opgesloten’ in een klein gebied voor de uitkijktoren waar het in juni snel droog wordt. Ook het paar met één kuiken verliest het kuiken na vijf weken. Dit paar heeft in negen jaren nog nooit een kuiken groot gebracht.
Bij de andere paren verloopt het voorspoedig; eind juli zijn zeven kuikens vliegvlug.
Met een hoge waterstand ontstaan veilige broedplaatsen
Succes vasthouden? Knelpunten oplossen!
Ondanks het succesvolle broedjaar, blijf alertheid geboden. De ontwikkelingen in en om het Fochteloërveen zijn een beperkende factor voor het hoogveen en de kraanvogel. Naast droogte, vermesting en klimaatverandering spelen allerlei andere knelpunten.
Nog niet zo lang geleden lag het Fochteloërveen geïsoleerd, omsloten door grootschalig akkerland. De afgelopen decennia loopt Assen als een olievlek uit. Veel akkers die grenzen aan het hoogveen verdwijnen en op de resterende akkers verschijnt steeds meer lelieteelt. Deze teelt gaat gepaard met grote hoeveelheden bestrijdingsmiddelen, intensivering van het grond(water)gebruik en veel menselijke en machinale activiteit. Onbegrijpelijk rond een gebied met deze beschermingsstatus, waar je voor diversiteit, het vasthouden van water en borgen van de rust zou moeten gaan.
Verstoring op de akkers komt er ook door (ver)jagers en mountainbikers en wandelaars met honden uit nieuwbouwwijken.
Door de toenemende drukte op het fietspad over de Bonghaar, wordt rust- en foerageergebied ongeschikt voor kraanvogels. Dit speelt ook op de overgang van het bos naar hoogveen. Kraanvogels houden 500 meter afstand van wegen en paden, dus heel veel geschikt foerageergebied wordt door de drukte onbereikbaar. Honderden hectares leefgebied gaan zo verloren!
Een nieuwe trend is dat publiek voor zonsopgang en na zonsondergang door de bossen schuimt, iets dat voorheen verboden was in natuurgebieden. De rust op deze overgang verdient een goede bescherming, onder meer omdat er verschillende soorten arenden slapen. De rust in het Natura 2000 gebied is een belangrijke factor van de vestiging van de zeearend (na de kraanvogel, raaf en wilde zwaan).
Investeer in aaneengesloten rust- en foerageergebieden en minder wegen en paden. Vervolgens word je vanzelf beloond.
Nieuwbouwambities Assen gaan ten koste van beschermde soorten
Ook buiten het hoogveen zijn er knelpunten. Kraanvogels en kwalificerende ganzen en zwanen van Natura 2000 foerageren buiten het broedseizoen op akkers met oogstresten van graan, maïs en aardappel. De kraanvogel mijdt nu al een heel groot gebied rond Kloosterveen in Assen. Pleisteraars laten het gebied links liggen sinds de aanleg van een betonnen fietspad op een hoge kade, van de Norgervaart naar de Meesterswijk.
De akkers in Kloosterveen zijn nu grotendeels volgebouwd met huizen en verstoring reikt al tot aan de Meesterswijk in Bovensmilde. Hiervoor waarschuwde Vogelbescherming jaren geleden al. Niet alleen kraanvogels vertrekken, maar ook kwalificerende niet broedvogels van Natura 2000 nemen af zoals de toendrarietgans, wilde- en kleine zwaan. Twintig jaar heeft de gemeente Assen het probleem rust- en foerageergebied genegeerd en voor zich uitgeschoven en nu loopt het vast. Het zegt vooral iets over de bestaande bestuurscultuur.
Kleine ingrepen, groot effect!
Jammer, want heel moeilijk is het niet. Investeer in meer aaneengesloten rust- en foerageergebied. Zelfs het afsluiten van een enkel wandelpad kan soms al een groot effect hebben, zo bewijst het paar kraanvogels in het Compagnonsveld. Bijna jaar op jaar verdwenen hier nagenoeg vliegvlugge kuikens door verstoring van mensen op een wandelpad dwars door het gebied. Sinds het wandelpad is afgesloten, brengt het kraanvogelpaar bijna jaarlijks jong(en) groot. Vanaf de weg laat de familie zich vaak goed zien en kunnen we ervan genieten zonder ze te verstoren. Blijf in de auto en neem de tijd. Kraanvogels komen vanzelf in je richting lopen. Loop jij naar de kraanvogels, dan verdwijnen ze in dekking.
Enkele keren kreeg ik dit jaar enthousiaste reacties van fietsers die kraanvogels troffen naast het fietspad. Dolenthousiast delen ze ongevraagd hun verhaal en dat is mooi om te horen. Met goed overleg, een duidelijke visie en doordachte maatregelen is het mogelijk om de ruimte zo in te richten dat iedereen er zijn plek kan vinden.
Succesvol paartje met grote kuikens in het Compagnonsveld, 2022